Macht en de illusie van tegenmacht
Als de toeslagenaffaire géén uitzonderlijke crisis is maar één die sterke overeenkomsten vertoont met andere debacles zoals bijvoorbeeld de financiële- en aardbevingencrisis, hebben we in Nederland een serieus governance probleem.
Governance is nodig om verantwoordelijkheden te beleggen en machtsmisbruik te voorkomen door tegenmacht te organiseren. Concreet betekent tegenmacht dat mensen elkaar aanspreken op elkaars functioneren. Dit is geen sinecure want als je iemand aanspreekt op zijn functioneren, spreek je over iemands persoonlijkheid, over wie hij of zij denkt te zijn, en over mogelijke blinde vlekken.
Met name blinde vlekken bespreekbaar maken kan eenvoudig weerstand oproepen en leiden tot een relationeel conflict, zònder een garantie dat de betrokkenen hun gedrag aanpassen. “Toen ik hem aansprak op zijn gedrag, zelfs nadat hij om feedback vroeg, werd hij kwaad en begon hij over mijn gedrag.”
Het risico dat men loopt bij het bespreekbaar maken van blinde vlekken is dat het probleem niet is verholpen maar de betrokkenen door het gesprek ook de relatie onder druk hebben gezet. De situatie is verergerd in plaats van verbeterd!
Het is dan ook begrijpelijk dat mensen niet zomaar hun mening over het functioneren van iemand anders uiten. Zeker beschuldigingen, is algemeen bekend, zullen niet zomaar leiden tot een goed gesprek, onderling vertrouwen en het vinden van een oplossing.
Wanneer deze meningen en stille beschuldigingen worden geuit in informele gesprekken met gelijkgestemden, kunnen deze gesprekken de eigen overtuigingen over die ander versterken en vergroten deze informele gesprekken de kloof met die ander. Degenen die andere beschuldigen kunnen hun oordelen in stand houden omdat deze oordelen niet getoetst worden mèt die ander.
De kwaliteit van de tegenkracht hangt af van of, en hoe, de tegenkracht wordt gegeven èn wordt ontvangen. Er vindt onvoldoende effectieve tegenkracht plaats als door betrokkenen onvoldoende wordt geleerd omdat mensen overtuigd zijn van hun eigen manier van denken en handelen, en deze niet toetsbaar maken door deze ongezegd te laten.
Het ontstaan van het probleem wordt verklaard door de schuld bij anderen te zoeken in plaats van bij de eigen logica. Naarmate het probleem door de stille beschuldigingen groeit, raken meer mensen betrokken bij het probleem en neemt de chaos over verantwoordelijkheden verder toe.
De angst om als enige de schuld te krijgen is groot, leidt tot meer onuitgesproken gedachten en gevoelens en leidt tot nog meer spanning en stille verwijten. Als emoties en de schuldvraag een rol spelen wordt het goed luisteren naar elkaar en leren alleen maar lastiger.
Het is dus zaak om problemen klein te houden en tijdig het lastige gesprek met andersdenkenden openhartig te voeren door het eigen ongelijk te verkennen. Door te willen onderzoeken hoe we elkaars functioneren percipiëren, kunnen we ervoor zorgen dat blinde vlekken worden overwonnen en komen duurzame oplossingen in zicht. Dit gesprek is alleen mogelijk als stil wordt gestaan bij de vele goede redenen waarom mensen niet zeggen wat ze wel denken en voelen. Alleen als deze barrières worden weggenomen, horen we wat er werkelijk speelt en kunnen we werken aan duurzamere en creatieve oplossingen.
